کارگاه تحلیل فصل سوم صفحه77 علوم و فنون یازدهم

 

۱- غزل زیر را بخوانید و موارد خواسته شده را پاسخ دهید:

جان به لب داریم و همچون صبح خندانیم ما / از سیاهی داغ ما هرگز نمی آید برون

پشت چون آیینه بر دیوار حیرت داده ایم / از شبیخون خمار صبحدم آسوده ایم

خرقه از ما می‌ستاند نافه مشکین نفس / حلقه چشم غزالان حلقه زنجیر ماست

گر چراغ بزم عالم نیست صائب کلک ما / دست و تیغ عشق را زخم نمایانیم ما

در سواد آفرینش آب حیوانیم ما / واله خار و گل این باغ و بستانیم ما

مستی دنباله دار چشم خوبانیم ما / از هواداران آن زلف پریشانیم ما

دائم از راه نظر در بند و زندانیم ما / چون ز بخت تیره دائم در شبستانیم ما؟ (صائب)

الف) ویژگی‌های شعر صائب را در غزل بررسی کنید. – کاربرد واژگان عربی کاهش یافته است. صائب به زبان حقیقی مردم شعر می‌سراید. قالب سروده غزل است. قالب حقیقی شعر تک بیت است. آرایه‌ها به طور طبیعی در شعر به کار رفته است.

ب) شعر را از نظر زیبایی شناسی تحلیل نمایید.

جان به لب داریم و همچون صبح خندانیم ما / از سیاهی داغ ما هرگز نمی آید برون

قلمرو ادبی: کنایه: جان به لب داشتن؛ از سیاهی بیرون آمدن / تشبیه: همچون صبح خندانیم / استعاره: داغ

پشت چون آیینه بر دیوار حیرت داده ایم / از شبیخون خمار صبحدم آسوده ایم

قلمرو ادبی: کنایه: پشت داده ایم / تشبیه: چون آیینه؛ دیوار حیرت / استعاره: شبیخون خمار صبحدم

خرقه از ما می‌ستاند نافه مشکین نفس / حلقه چشم غزالان حلقه زنجیر ماست

قلمرو ادبی: کنایه: خرقه ستاندن؛ حلقه زنجیر ماست / تشبیه: همچون حلقه چشم غزالان حلقه زنجیر ماست / استعاره: داغ

گر چراغ بزم عالم نیست صائب کلک ما / دست و تیغ عشق را زخم نمایانیم ما

قلمرو ادبی: کنایه: جان به لب داشتن؛ از سیاهی بیرون آمدن / تشبیه: بزم عالم؛ ما زخم نمایانیم / استعاره: دست و تیغ عشق

در سواد آفرینش آب حیوانیم ما / واله خار و گل این باغ و بستانیم ما

قلمرو ادبی: کنایه: جان به لب داشتن؛ از سیاهی بیرون آمدن / تشبیه: آب حیوانیم /

مستی دنباله دار چشم خوبانیم ما / از هواداران آن زلف پریشانیم ما

قلمرو ادبی: زلف مجاز از یار است. / واژه آرایی ما

دائم از راه نظر در بند و زندانیم ما / چون ز بخت تیره دائم در شبستانیم ما؟ (صائب)

قلمرو ادبی: حسن آمیزی: بخت تیره

پ) وزن شعر را بنویسید.

پایه‌های آوایی	جان بِ لَب دا	ری مُ هَم چُن	صُب ح خَن دا	نیـ م ما
پایه‌های آوایی	از س یا هی	دا غ ما هَر	گِز نِ می آ	یَد بُ رون
وزن	فاعلاتن	فاعلاتن	فاعلاتن	فاعلاتن
نشانه‌های هجایی	Uـ ـ ـ	Uـ ـ ـ	Uـ ـ ـ	Uـ ـ ـ

۲- متن زیر را از نظر زیبایی شناسی و ویژگی‌های فکری بررسی نمایید:

«مجموعه ای می‌بایست از هر دو عالم روحانی و جسمانی که هم محبّت و بندگی به  کمال دارد و هم علم و معرفت به کمال دارد تا بار امانت مردانه و عاشقانه در سفت جان کشد.» (نجم الدّین رازی) [سفت: دوش]  

زیبایی شناسی: تضاد: روحانی؛ جسمانی / اضافه تشبیهی: بار امانت / «در سفت جان کشیدن» کنایه از حمل کردن / تلمیح به آیه «إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ»

ترجمه: ما بر آسمانها و زمین و کوهها امانت را عرضه کردیم  همه از تحمّل آن خودداری ورزیدند و اندیشه کردند و انسان (ناتوان) آن را پذیرفت.

ویژگی‌های فکری: درون مایه عبارت عرفانی است و درباره انسان است که هم دانش دارد و هم عشق و با این دو ویژگی شایستگی یافته تا بار امانت ایزدی را بر دوش کشد.