جواب قلمرو های کارگاه متن پژوهی درس هشتم فارسی یازدهم

قلمرو زبانی

۱) واژهٔ «مرشد» در متن درس، به چه معنایی است؟

پاسخ: راهنمای راه عارفان، پیر، شیخ، استاد

۲) چهار ترکیب اضافی که اهمّیت املایی داشته باشد، از متن درس بیابید و بنویسید.

پاسخ: مناسک حج – اصرار مریدان – صاحب بصیرت – مجالس وعظ – طالبان علوم شریعت – مشتاقان معرفت – طرز الهی نامه – طعن و ناسازای دشمن و…

۳) گاه، واژه از نظر نقش دستوری، پیروِ گروه اسمی پیش از خود است؛ به این گونه نقش‌ها، در اصطلاح، «نقش‌های تَبَعی» می‌گوییم:

۱- معطوف: واژه، یا واژه‌هایی که بعد از حرف عطفِ «و» می‌آید. ←← مریم و زهرا (معطوف) آمدند.
۲- بدل: واژه یا واژه‌های قبل از خود را توضیح می‌دهد. ←← مریم، خواهر زهرا (بدل)، به خانه آمد.
۳- تکرار: واژه یا واژه‌هایی، در یک نقش

اکنون برای کاربرد هر یک از نقش‌های تبََعی، مثال مناسب بنویسید.

پاسخ: معطوف: این پیک‌ها و نامه‌ها، عاقبت در دل شمس تأثیر بخشید.
بدل: حضرت محمد، آخرین پیامبر خدا در سن چهل سالگی به مقام پیامبری مبعوث شد.
تکرار: سیب آوردم، سیب.، دو بار در جمله تکرار می‌شود. ←← مریم آمد، مریم (تکرار).

جواب قلمرو ادبی

۱) برای کاربرد هر آرایه ی زیر، نمونه‌ای از متن درس بیابید.

– واج آرایی: ترک منِ خرابِ شبگردِ مبتلا کن تکرار مصوّت «ـِ»
– حس آمیزی : غزل‌های گرم – جواب تلخ – بهانه‌های شیرین
– تشبیه: خورشید عمر – آفتاب عشق – دانه انسان – شمس حقیقت

 

 

۲) بخش مشخّص شده در سرودهٔ زیر، بیانگر کاربرد کدام آرایهٔ ادبی است؟ دلیل خود را بنویسید.

بیداری زمان را با من بخوان به فریاد
ور مرد خواب و خفتی،
«رو سر بنه به بالین، تنها مرا رها کن»

پاسخ: آرایه «تضمین» – هرگاه شاعر یا نویسنده‌ای عیناً بیت، مصرع یا سخن کسی را در کلامش بیاورد، از آرایهٔ تضمین استفاده کرده است.

 

۱) دربارهٔ اصطلاحات «پیر» و «مراد» و پیوند آن با زندگی مولوی توضیح دهید.

پاسخ: در اصطلاح صوفیه و همچنین عارفان «پیر و مراد» کسی است که نقش هدایت‌گر و راهنمایی کننده برای پیروان خود دارد. او مصداق یک «انسان کامل» است که تلاش می‌کند مریدان خود را به سرمنزل مقصود برساند و راه‌های پرپیچ و خم سیروسلوک را برای آنان هموار سازد؛ همچون داستان منطق‌الطیر عطّار که «هدهد» راهنما و پیرِ سایر پرندگان بود. در زندگی مولانا نیز «شمس» پیر و مراد است که دست مولانا را می‌گیرد و او را به سیر و سلوک می‌برد و با دنیایی تازه آشنا می‌سازد.

۲) با توجّه به متن درس، به اعتقاد مولانا، چه چیزی را باید مایهٔ دریغ و افسوس دانست؟

پاسخ: اینکه در دام تعلقات دنیوی گرفتار شوی و فریب شیطان را خوردن جای تأسف دارد.

۳) کدام بیت درس، با این سرودهٔ حافظ، ارتباط معنایی دارد؟ پیام مشترک آن‌ها را بنویسید.

 

چنین قفس نه سزای چو من خوش الحانی است / روم به گلشن رضوان که مرغ آن چمنم

پاسخ: ما به فلک بوده ‌ایم، یار مَلَک بوده ‌ایم / باز همان جا رویم، جمله که آن شهر ماست…
مفهوم مشترک این دو بیت به این اشاره دارد که انسان به این دنیا تعلق ندارد و باید به همان وطن اصلی و سرزمین موعود خود که بهشت است بازگردد.

 

۴) بیت زیر، بیانگر چه دیدگاهی است؟

کدام دانه فرو رفت در زمین که نرُست / چرا به دانهٔ انسانت این گُمان باشد؟

پاسخ: اعتقاد به معاد و باور به روز محشر و برپایی حساب

 

۵) بر مبنای متن درس، خلق و خوی مولانا را با این آیات قرآن کریم که به حضرت موسی (ع) و حضرت هارون (ع) خطاب است، مقایسه کنید.
(اذِهَْباَ إلِىَ فرِْعَوْنَ إِنَّه طَغىَ. فَقُولَا لَهُ قَوْلاً لَّیِّنا.ً.. . (سورهٔ طه/ آیه ی 43 و 44)

پاسخ: ترجمه آیه: به سوی فرعون بروید که همانا او طغیان کرده است. پس سخن بگویید با او سخن گفتنی نرم.

در این آیه، خداوند به پیامبرش می‌فرماید با دشمنت هم نرم و ملایم سخن بگو تا نسبت به تو متمایل شود. مولوی نیز دقیقاً متناسب با این آیه، با مخالفانش برخورد می‌کرد. «در زندگی اهل صلح و سازش بود. طوری که طعن و ناسزای دشمنان را هرگز جواب تلخ نمی‌داد و به نرمی و حُسن خلق، آنان را به راه راست می‌آورد.»