فنون 11 خود اریابی درس 5
خودارزیابی
۱- برای هر یک از موارد زیر؛ مانند نمونه وزن واژه مناسب بنویسید و نشانه‌های هجایی آن را مشخص کنید:
| نمونه | وزن واژه | نشانه‌های هجایی |
| کبوتر | فعولن | U ـ ـ |
| می‌نوشتم | فاعلاتن | ـU ـ ـ |
| دریا دلان | مستفعلن | ـ ـ U ـ |
| نمی‌دانم | مفاعیلن | U ـ ـ ـ |
| دری بگشا | مفاعیلن | U ـ ـ ـ |
| بامدادی | فاعلاتن | ـ U ـ ـ |
| با ادبان | مفتعلن | ـ UU ـ |
| کجایی | فعولن | U ـ ـ |
۲- بیت‌های زیر را متناسب با پایه‌های آوایی تفکیک کنید، سپس وزن آنها را بنویسید.
الف) به گیتی هر کجا درد دلی بود / به هم کردند و عشقش نام کردند (فخرالدین عراقی)
خط عروضی: بِ گیتی هَر کُجا دَردِ دلی بود / بِ هَم کَردَندُ عِشقَش نام کَردَند
| پایه‌های آوایی | بِ گی تی هَر | کُ جا دَر دِ | دِ لی بود |
| پایه‌های آوایی | بِ هَم کَر دَن | دُ عِش قَش نا | م کَر دند |
| نشانه‌های هجایی | U ـ ـ ـ | Uـ ـ ـ | Uـ ـ |
| وزن | مفاعیلن | مفاعیلن | فعولن |
ب) چه خوش صید دلم کردی بنازم چشم مستت را / که کس آهوی وحشی را از این بهتر نمی‌گیرد (حافظ)
خط عروضی: چِ خُش صِیدِ دِلَم کَردی بِنازَم چَشمِ مَستَت را / کِ کَس آهوی وَحشی را ازین بِهتَر نِمی گیرَد
| پایه‌های آوایی | چِ خُش صِی دِ | دِ لَم کَر دی | بِ نا زَم چَش | مِ مَس تَت را |
| پایه‌های آوایی | کِ کَس آ هو | یِ وَح شی را | اَ زین خُش تَر | نِ می گی رَد |
| نشانه‌های هجایی | Uـ ـ ـ | Uـ ـ ـ | Uـ ـ ـ | Uـ ـ ـ |
| وزن | مفاعیلن | مفاعیلن | مفاعیلن | مفاعیلن |
پ) تا نگردی بی خبر از جسم و جان / کی خبر یابی ز جانان یک زمان (عطّار)
خط عروضی: تا نَگَردی بی خَبَر از جِسمُ جان / کِی خَبر یابی زِ جانان یک زَمان
| پایه‌های آوایی | تا نَ گَر دی | بی خَ بَر اَز | جِس مُ جان |
| پایه‌های آوایی | کی خَ بَر یا | بی زِ جا نان | یِک زَ مان |
| نشانه‌های هجایی | ـ Uـ ـ | ـ Uـ ـ | ـ Uـ ـ |
| وزن | فاعلاتن | فاعلاتن | فاعلن |
۳- بیت‌های زیر را متناسب با پایه‌های آوایی تفکیک کنید، سپس نشانه‌های هجایی هریک را در خانه‌ها قرار دهید.
الف) چه غم دیوار امّت را که دارد چون تو پشتیبان / چه باک از موج بحر آن را که باشد نوح کشتیبان (سعدی)
خط عروضی: چ غَم دیوارِ اُممَت را کِ دارَد چُن تُ پُشتیبان / چِ باکز مُوْجِ بَحران را ک باشَد نوح کِشتیبان
| پایه‌های آوایی | چِ غَم دی وا | رِ اُم مَت را | کِ دا رَد چُن | تُ پُش تی بان |
| پایه‌های آوایی | چِ با کَز مُوْ | جِ بَح ران را | کِ با شَد نو | ح کِش تی بان |
| نشانه‌های هجایی | U ـ ـ ـ | Uـ ـ ـ | Uـ ـ ـ | Uـ ـ ـ |
| وزن | مفاعیلن | مفاعیلن | مفاعیلن | مفاعیلن |
ب) هر آن دل را که سوزی نیست، دل نیست / دل افسرده غیر از آب و گل نیست (وحشی بافقی)
خط عروضی: هَران دِل را کِ سوزی نیست، دِل نیست / دِلِ اَفسُردِ غِیرَز آبُ گِل نیست
| پایه‌های آوایی | هـَ ران دل را | کِ سو زی نی | ست دِل نیست |
| پایه‌های آوایی | دِ لِ اَف سُر | دُ غِی رَز آ | بُ گِل نیست |
| نشانه‌های هجایی | u--- | u--- | U ـ ـ |
| وزن | مفاعیلن | مفاعیلن | فعولن |
پ) سینه مالامال درد است ای دریغا مرهمی / دل ز تنهایی به جان آمد خدا را همدمی (حافظ)
خط عروضی: سینِ مالامالِ دَردَستِی دَریغا مَرهَمی / دِل زِ تَنهایی بِ جانامَد خُدا را هَمدَمی
| پایه‌های آوایی | سی نِ ما لا | ما لِ دَر دَس تی | دَ ری غا مَر | هـَ می |
| پایه‌های آوایی | دِل زِ تَن ها یی | بِ جا نا مَد | خُ دا را هَم | دَ می |
| نشانه‌های هجایی | ـ Uـ ـ | ـ Uـ ـ | ـ Uـ ـ | ـ Uـ |
| وزن | فاعلاتن | فاعلاتن | فاعلاتن | فاعلن |
ت) ز حسرت بر سر و بر رو، همی‌زد / به سانِ فاخته کوکو همی‌زد (فدایی مازندرانی)
خط عروضی: زِ حَسرَت بَر سَرُ بَر رو، هَمی زَد / بِ سانِ فاختِ کوکو هَمی زَد
| پایه‌های آوایی | زِ حَس رَت بَر | سَ رُ بَر رو | هـَ می زَد |
| پایه‌های آوایی | بِ سا نِ فا | خ تِ کو کو | هـَ می زَد |
| نشانه‌های هجایی | U ـ ـ ـ | Uـ ـ ـ | Uـ ـ |
| وزن | مفاعیلن | مفاعیلن | فعولن |
۴- بیت‌های زیر را متناسب با پایه‌های آوایی تفکیک کنید، سپس وزن و نشانه‌های هجایی آن را بنویسید .
الف) سحرگه بلبلی آواز می‌کرد / همی‌نالید و با گل راز می‌کرد (سلمان ساوجی)
خط عروضی: سَحَرگَه بُلبُلی آواز می‌کَرد / هَمی نالیدُ با گُل راز می‌کَرد
| پایه‌های آوایی | سَ حَر گَه بُل | بُ لی آ وا | ز می کَرد |
| پایه‌های آوایی | هـَ می نا لی | دُ با گُل را | ز می کَرد |
| نشانه‌های هجایی | U ـ ـ ـ | U ـ ـ ـ | U ـ ـ |
| وزن | مفاعیلن | مفاعیلن | فعولن |
ب) ما به غم خو کرده‌ایم ای دوست ما را غم فرست / تحفه‌ای کز غم فرستی نزد ما هر دم فرست (خاقانی)
خط عروضی: ما بِ غَم خو کَردِ ای مِی دوست ما را غَم فِرِست / تُحفِ ای کَز غَم فِرِستی نَزدِ ما هَر دَم فِرِست
| پایه‌های آوایی | ما بِ غَم خو | کَر دِ ای مِی | دو ست ما را | غَم فِ رست |
| پایه‌های آوایی | تُح فِ ای کَز | غَم فِ رِس تی | نَز دِ ما هَر | دَم فِ رِست |
| نشانه‌های هجایی | ـ Uـ ـ | ـ U ـ ـ | ـ Uـ ـ | ـ Uـ |
| وزن | فاعلاتن | فاعلاتن | فاعلاتن | فاعلن |
پ) خوشا از نی خوشا از سر سرودن / خوشا نی نامه‌ای دیگر سرودن (قیصر امین پور)
خط عروضی: خُشا از نِی خُشا از سَر سُرودَن / خُشا نِی نامِ ای دیگَر سُرودَن
| پایه‌های آوایی | خُ شا از نی | خُ شا از سَر | سُ رو دَن |
| پایه‌های آوایی | خُ شا نی نا | مِ ای دی گَر | سُ رو دَن |
| نشانه‌های هجایی | u--- | U--- | U-- |
| وزن | مفاعیلن | مفاعیلن | فعولن |
ت) عزیزا کاسه چشمم سرایت / میان هر دو چشمم جای پایت (باباطاهر)
خط عروضی: عَزیزا کاسِ یِ چَشمَم سَرایَت / مِیانِ هَر دُ چَشمَم جایِ پایَت
| پایه‌های آوایی | عَ زی زا کا | سِ یِ چَش مَم | سَ را یَت |
| پایه‌های آوایی | می یا نِ هَر | دُ چَش مَم جا | یِ پا یَت |
| نشانه‌های هجایی | Uـ ـ ـ | Uـ ـ ـ | Uـ ـ |
| وزن | مفاعیلن | مفاعیلن | فعولن |
۵- ابیات زیر را بخوانید و به پرسش‌ها پاسخ دهید.
ز دو دیده خون فشانم ز غمت شب جدایی / چه کنم که هست اینها گل باغ آشنایی
درِ گلسِتان چشمم ز چه رو همیشه باز است؟ / به امید آنکه شاید تو به چشم من درآیی
سرِ برگ گل ندارم، ز چه رو روم به گلشن؟ / که شنیده ام ز گلها همه بوی بی وفایی (فخرالدّین عراقی)
الف) ویژگی‌های ادبی سبک عراقی را در آن بیابید. – قالب شعر: غزل / توجه به علوم ادبی: تشبیه: گلستان چشم؛ باغ آشنایی / سر: مجاز از قصد و میل /
ب)دو مورد از ویژگی‌های فکری ابیات را بنویسید. – ستایش عشق / غم گرایی / فراق /
وزن های پرکاربرد فارسی (همسان تک پایه ای)
| ۱ | U/—U/—U/—U— | مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن |
| ۲ | U/U–U/U–U/U–U– | مفاعیل مفاعیل مفاعیل فعولن |
| ۳ | U/—U/—U– | مفاعیلن مفاعیلن فعولن |
| ۴ | —U–/-U–/-U–/-U- | مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن |
| ۵ | –U-/–U-/–U-/–U– | فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن |
| ۶ | –U-/–U-/–U-/–U- | فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن |
| ۷ | –U-/–U-/–U- | فاعلاتن فاعلاتن فاعلن |
| ۸ | UU/–UU/–UU- | فعلاتن فعلاتن فعلن |
| ۹ | UU/–UU/–UU/–UU– | فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن |
| ۱۰ | UU/–UU/–UU/–UU- | فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن |
| ۱۱ | U/–U/–U/–U– | فعولن فعولن فعولن فعولن |
سلام آقای رهگذر
برای بنده می تونید کلاس خصوصی بگذارید؟